Yunan Mitolojisi

Gaia ve Uranos

Gaia dünyanın ilk yaratılışı sırasında, Tartaros (ölüler diyarı), Nyks (gece), Erebos (karanlık) ve Eros (evrensel aşk) ile birlikte ilk ortaya çıkan tanrısal varlıklardan biri kabul edilir.

Kısa bir süre Tartaros’un eşi olmasına rağmen, daha çok oğlu Uranos ile yaşadığı birliktelikle tanınmaktadır. Uranos’un yardımıyla nehirleri, denizleri ve bitkileri yarattığına inanılırdı.

Efsaneye göre ikili hem ölümlülere, hem de tanrılara oturacak yurt sağlamıştı. Onlara verilen bir başka unvan ise gök gürlemesine ve şimşeğe yol açan yaratıklar Kyklopların ve yüz elli tane bulunan elli başlı kudretli ve asi dev Haketonkheirlerin anne ve babası kabul edilmesidir. Oğullarından en kötü nam salmış olanları ise birçok isyanın başlangıcı kabul edilen isyanların ilkine öncülük eden Titanlardı.

Yerin, Göğün ve Yeraltının Yaratılışı

Tartaros dünyanın yaratılışı sırasında Gaia ile beraber ortaya çıkmaktadır. İkisi Uranos ile birlikte evreni sarar. Uranos’un altında yer alan Gaia, Tartaros’un üstünde durur. Çocukları Okeanos ile diğer sulara destek olur.

Gaia’nın çok sayıda çocuğu vardır. Öylesine güçlüdür ki, tepeleri ve denizi doğurur. Tek başına ve Uranos ile birlikte dünyaya getirdiği çocuklardan dolayı, ona her şeyi doğuran ve besleyen ana olarak saygı gösterilirdi.

Uranos’a isyan edilmesi

Kykloplar ve Hekatonkheirler ilk dünyaya geldiklerinde, Uranos onlardan rahatsız olduğu için onları Gaia’nın bedenine geri iter. Gaia bu sancıya dayanamaz ve çakmak taşından bir orak yapar ve oğullarında 6 Titanı babalarına karşı kışkırtır. En küçük oğlu Kronos bu çağrıya uyar ve bir gece babası Uranos’un cinsel organını keser ve denize atar. Uranos’un kanından Furialar, mızraklı Devler ve dişbudak ağacından Melialar doğar.

Titanlar: Gaia ve Uranos’un en güçlü çocukları olan Titanlar, babalarının iğdiş edimesinin ardından dünyaya hükmederler. En çok bilinen Titanlar 6 erkek; (Okeanos, Hyperion, Koios, Kreios, İapetos ve Kronos) 6 kadın; (Theia, Rhea, Themis, Mnemosyne, Phoibe ve Thetis) Yunanca Titan manası kavgacı imgesini oluşturur ve iktidar mücadelesini simgeler.

Çoğu efsanede Okeanos ve Kronos yer alırken, Koios, Kreios, Iapetos ve Hyperion dünyanın dört bir tarafıyla ilgilidir. (Kuzey, Güney, Doğu, Batı) Diğer yandan Themis adalet getirmesiyle,  Rhea ise Kronos’un eşi olarak önemli Olympos tanrılarının annesi olmuştur.

Kronos’un Düşüşü

Tanrıların kralı Kronos, aynen babası gibi devrilme korkusu yaşar. Kronos’da Kyklopları ve Hekatonkheirleri Tartaros’a hapsederek aynı hatayı yapar ve Uranos ile Gaia ona kendi oğlu tarafından devrileceği uyarısında bulunur. Bu kehanetin verdiği korkuyla Rhea dan doğan ilk beş çocuğunu alıp yutma yoluna gider. Rhea yardım için Gaia’ya başvurur. Bu ikisi Kronos’a karşı bir plan yaparlar. Zeus doğduğunda, Kronos’a çocuk yerine bezlere sarılmış bir taş verirler, hilenin farkına varamayan Kronos bu taşı yutar. Bu noktadan sonra düşüşünün yolu açılır. Daha sonraları Zeus onu öksürterek, kız ve erkek kardeşlerini dışarıya atmasını sağlar.

Titanlarla Savaş

Zeus, kız ve erkek kardeşleri Hestia, Demeter, Hera, Hades, Poseidon’u kurtardıktan sonra, onların yardımıyla babasına karşı bir isyan başlatır. Onun yerine geçerek dünyaya hükmetmek ister. Savaş 10 yıl sürer. Sonunda Gaia, torunu Zeus’a ancak Kyklopları ve Hekatonkheirleri Tartaros’tan kurtararak savaşı kazanabileceğini söyler. Özgürlüğe kavuşan Kyklopların Zeus için yaptığı şimşek okları en büyük silah haline gelir. Titan tanrıları kısa sürede yenilgiye uğrar. Tartaros’a gönderilirler.

Devler Savaşı

Kronos babası Uranos’u iğdiş edince, yere dökülen kandan oluşan Devler oluşur. Çocuklarına konan yasağın intikamını almak isteyen Gaia, Zeus öncülüğündeki Olympos tanrılarına karşı Devlerle güçbirliği yapar. Bu büyük savaş (Gigantomakhia) Phlegraie Çayırı’nda geçer. Devler koca kayalar ve meşalelerle Olympos tanrılarına saldırır. Savaşın sonunda Olympos kazanır. Bu savaş da aynı Titan Savaşı gibi eski düzensizlik ile yeni düzen, ışık ve adalet dünyası arasında simgesel bir çatışma olarak yorumlanırdı.

Zeus

Babası Kronos’u devirdikten sonra bütün dünyanın, yani tanrıların ve insanların hükümdarı olur. Yunan şehir devletlerinde sözlerin yerine getirilmesini sağlayarak ve huzuru koruyarak, düzenin ve adaletin belirlediği bir yönetim kurmuştur. Kralların kralı sıfatıyla, hükümdarlığın koruyucusu görevini üstlenmiştir. Ayrıca gökyüzü ve gök gürlemesi tanrısı olarak kabul edilir. Kartal dışında en önemlisi simgesi yıldırımdır.

Zeus’a özellikle Olympia ve yaşlı bir kahinin yaşadığı Dodona kentlerinde tapılırdı. Yüce tanrı olmasına rağmen insan nitelikleri taşıdığına, dişi cinsiyete karşı zaafı olduğuna inanılırdı.

Zeus’un iktidarı elde edişi ise şöyle olmuştur. Titanlara karşı öncülük ettiği isyandan sonra Olympos tanrılarının başına geçmiştir. Buna rağmen eşitlikçi bir yaklaşım benimsemiş. Kura sonucu Poseidon ve Hades ile dünya üzerindeki egemenliği paylaşmıştır. Poseidon denizlerin, Hades yeraltı dünyasının, Zeus gökyüzünün hakimi olmuştur. Zeus tanrıların kralı konumuyla Olympos Dağı’nda oturur, meclis toplar ve kararlar çıkartırdı.

Birçok sevgilisi olmasına karşın, Zeus sadece iki kez evlenir. İlk karısı zorla evlendiği dişi Titan Metis’tir. Ondan kaçmak için çeşitli kılıklara bürünür. Sonraki eşi Hera, evlilikte sadakat tanrıçası olduğundan, onun kaçamaklarıyla mücadele eder. Kıskançlığı dillere destandır.

Örneğin; Zeus bir gün Europa isimli ölümlü bir kızı çiçek toplarken görür. Şehvetin etkisiyle kendisini bir boğa’ya dönüştürür ve ağız dolusu çiğdemle kıza yaklaşır. Ardından onu kaçırıp, Girit’e götürür ve orada onunla yatar. ikilinin üç çocuğu olur; Likya kralı Sarpedon; öldükten sonra ölüler diyarında yargıç olan Rhadamanthus ve Girit’in sonraki kralı Minos.

Bir diğer hikaye ise; Zeus’un göz koyduğu başka bir kadın ise Sparta kralının karısı Leda’dır. Hera’nın kıskanç bakışlarından kaçınmak için bir kuğuya dönüşerek onunla yatar. Böylece yumurtadan Helen ve Polydeukes isimli iki çocuk dünyaya gelir.

Başka bir hikayede; Zeus karısı Hera’nın rahibelerinden biri olan Io’ya aşık olur ve onunla yatar. Hera’nın kendisini sadakatsizlikle suçlamasından önce, Io’yu bir ineğe çevirir ve bir hediye olarak Hera’ya geri verir. Hera yüz gözlü Argos’u başına bekçi olarak diker. Zeus’un gönderdiği Hermes bu canavarı öldürüp Io’yu kurtarır.

Pandora’nın Kutusu

Prometheus’un ateşi vererek insanları daha güçlü kılmayı çalışmasına öfkelenen Zeus ondan intikam almaya karar verir. Hephaistos’u insanoğlunun gördüğü en güzel yaratığı yaratmakla görevlendirir. Tanrılar meclisini de toplayarak bu yaratığa her birinin özel bir yetenek vermesini ister. Tanrıların verdiği özel güçlerden dolayı ona her şey bahşedilmiş anlamına gelen Pandora adı verilir. Kadın, Zeus’un kapalı bir kutuya koyduğu bir çeyizle dünyaya gönderilir. Prometheus’un erkek kardeşi Epimetheus, Hermes’in sunduğu Pandora ile evlenmeyi aptalca kabul eder. Bir gün Pandora merak dürtüsüyle çeyiz kutusunu açar ve istemeden insanların üstüne salgınlar saçar, hemen kapattığı kutuda yalnızca umut kalır.

Hera

Rhea ve Kronos’un kızı olan Hera en güzel Olympos tanrıçasıydı. Zeus aşık olduğu Hera’yı ancak bir guguk kuşu biçimine bürünüp ona sarılarak baştan çıkarabilmiştir. Kadınların koruyucu tanrıçası ve Zeus’un karısı olmasından dolayı, Hera’nın görevi evlilikleri korumaktı. Birçok efsane onu kıskanç bir eş olarak yansıtır. Tek eşlilik anlayışının timsali olduğundan, iffetin ve eşe sadakatin bir modeli görevi üstlenmiştir.

Zeus’tan olan çocukları savaş tanrısı Ares, uyumsuzluk tanrıçası Eris, doğum yatağı tanrıçası Eilithyia, gençlik tanrıçası Hebe dir.

Birçok Yunan toplumu bütün antik dünyada yaygın olan kutsal evlilik törenini her yıl yapardı. Bu törenlerde Zeus ile Hera’nın evliliği tasvir edilirdi.

Poseidon

Zeus’un erkek kardeşi olan Poseidon deniz ve nehir tanrısıydı. Fırtınalara ve Depremlere yol açtığına inanılırdı. Hakimiyet bölgesini genişletmek için diğer tanrılarla çekiştiği görülür. Simgesi üç çatallı zıpkındır. Genellikle balık kuyruklu yarı at yaratıkların çektiği bir savaş arabası sürerken görülür.

Kardeşi gibi kadınlara düşkündür. Bir nymphayla ilişkisinden Polyphemos, yani Odysseus’un karşılaştığı insan yiyen Kyklop dünyaya gelmiştir. Tecavüz ederek canavara dönüşmesine yol açtığı Medusa’dan olan oğulları, kanatlı at Pegasus ve Khrysaor adlı devdir. Girit kralı Minos’un kızıyla ilişkisinden bir dev avcısı olan Orion dünyaya gelir.