Anayasaya Uygunluk Denetimi

Kanunların Anayasaya Uygunluk Denetimi

Anayasa Yargısı: Kanunlarla anayasa uygunluğunun yargısal denetimine verilen isimdir.

Anayasa Mahkemesi: Kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemekle görevli, genel mahkemelerin dışında kurulmuş özel bir mahkemedir.

Anayasa Yargısı Modelleri
Amerikan Modeli
Kanunların anayasaya uygunluğunun normal mahkemeler tarafından denetlenmesine amerikan modeli denmektedir.
Avrupa Modeli
Kanunların anayasaya uygunluğunun, genel mahkemeler tarafından değil bu işle görevlendirilen özel bir mahkeme tarafından denetlenmesine “Avrupa Modeli Anayasa Yargısı” denilmektedir.

A Priori Denetim (önleyici denetim)
Kanunun yayınlanmasından önce yapılan anayasaya uygunluk denetimidir.

A Posteriori Denetim (düzeltici denetim)
Kanunun resmi gazetede yayınlanmasından sonra yapılan anayasaya uygunluk denetimidir. Türkiye, Almanya ve İtalya gibi ülkelerde a posteriori anayasaya uygunluk denetimi vardır. Kanun uygulandıktan sonra anayasaya aykırı sonuçlar çıkarıp çıkarmadığı daha iyi anlaşılmaktadır. Ayrıca sürenin belirli olmaması işin aceleye gelmemesi açısından daha iyi olmaktadır.

Anayasaya Uygunluk Denetiminin Yolları

Soyut Norm Denetimi (iptal davası)
Soyut Norm Denetimi veya iptal davası yolu anayasada belirtilen bazı organların, yasama organı tarafından yeni kabul edilen bir kanun aleyhine doğrudan doğruya anayasa mahkemesine başvurmalarıyla gerçekleştirilen bir denetimdir. Herhangi bir dava olmaksızın gerçekleştiği için “soyut” denilmektedir.


Somut Norm Denetimi (itiraz yolu)
Somut Norm Denetimi veya def’i yol bir mahkemede görülmekte olan davanın karara bağlanmasının, o davada kullanılacak hukuk normunun uygun olup olmamasına bağlı olması halinde yapılan denetimdir. Yıllardır uygulanmış bir kanun bu şekilde denetlenebilir.

Bireylerin Başvurusu Üzerine Denetim (anayasa şikayeti)
Avrupa tipi anayasa yargısı sistemini benimsemiş bazı ülkelerde bireylere de anayasa mahkemesine bazı koşullarda başvurma imkanı tanınmaktadır. Buna “anayasa şikayeti” adı verilmektedir. Bu durum yalnızca temel hak ve özgürlüklerin ihlali söz konusu olduğunda mümkün olabilmektedir.