Talebin Fiyat Esnekliğini Etkileyen Faktörler

Ürünün İkame Edebilirlik Derecesi:Söz konusu malların ikame ilişkisi güçlü ise bu tür mal ve hizmetler için talep daha esnek olacaktır. Örneğin: Odun-Kömür gibi birbiri yerine alternatif olarak kullanılabilecek ürünler mevcutsa, bu ürünlerden birinde meydana gelecek fiyat artışı talebi oldukça fazla düşürecektir.

Ürünün Tüketici Bütçelerindeki Önemi:Tüketici bütçesindeki çok küçük bir paya sahip olan ürünler, bütçede nispeten yüksek paya sahip olan ürünlere göre daha düşük esnekliğe sahiptirler. Örneğin: Tuz-Ev Kirası gibi iki farklı ürün için değerlendirme yapmak gerekirse, tuz bütçemizde oldukça küçük bir paya sahip olduğu için herhangi bir fiyat artışı durumunda talebimizi o kadar çok etkilemez. Fakat ev kirası gibi bütçenin büyük bir kısmını ifade eden ürünlerde oluşacak fiyat artışı bizi daha düşük kira ödemek için bu evden vazgeçirebilir.

Fiyat Değişmelerinin Geçici veya Sürekli Olması: Fiyattaki bir değişimin geçici olduğu biliniyorsa, talebin fiyat esnekliği yüksek olacaktır. Çünkü birçok insan satın alımlarını kolayca önce ya da sonraya kaydıracaktırlar. Geçici fiyat artışları tüketicileri o dönem için o üründen uzaklaştıracaktır. Ayrıca fiyatta düşüş beklentisi alım tarihlerini ertelemelerine sebep olacaktır.

Malın Tatmin Ettiği İhtiyacın Niteliği (Zorunlu ve Lüks Mal) : Bir malın karşıladığı ihtiyaç zorunlu ve yaşamsal ise, yani bu ihtiyacın karşılanmasını ertelemek güç veya mümkün olmuyorsa talep esnekliği düşük olacaktır. Örnek: Ekmek gibi zorunlu ihtiyaçlarımızda oluşacak fiyat artışı bu ürünlerdeki talebi oldukça fazla etkileyemeyecektir. Aksine, lüks ürünlerdeki fiyat artışları ise kişileri zorunlu ihtiyaçları tercih etmek zorunda kalacaklarından bu tarz lüks ürünlerden vazgeçirmeye zorlayacaktır.

Kısa ve Uzun Dönemde Esneklik: Uzun dönemde talebin fiyat esnekliği kısa döneme nispetle daha yüksektir. Piyasa ekonomisi gereği kişilerin tercihlerini değiştirmesi anında gerçekleşmemektedir. Bu durum nedeniyle alternatif ürüne yönelme, tercihlerini başka bir alana kaydırma (alışkanlıklar nedeniyle) uzun zaman alacak bir durumdur. Bu nedenle, kısa vadede talep esnekliği uzun vadeye göre daha düşük kalmaktadır.

Esneklik - Elasticity

Talebin Fiyat Esnekliği: Bir malın talep edilen miktarının bu malın fiyatı karşısındaki duyarlılığın ölçüsüdür. (Ed ile ifade edilir)

Özetle, fiyat 1 birim arttırıldığında, tüketim (ürüne talep) nasıl bir tepki vereceğinin ölçülmesine talebin fiyat esnekliği denilmektedir.

Örneğin: Bu yazıda lig maçlarını yayımlama hakkını elinde bulunduran şifreli bir TV kanalı; abone ücretini iki katına çıkarırsa kaç müşteri kaybedeceğini hesaplaması için bu konunun gerekliliğini öğreneceğiz.

Formül:

Ed= [(Q1 - Q0) / Q0] / [(P1 - P0) / P0]

(Q: Malın Miktarı, P: Malın Fiyatı) – (0 ilk durum 1 ikinci durum)

Örnek Soru: Peynir kg fiyatı 10 TL olduğu zaman yılda 50 kg, etin fiyatı 12 TL’ ye çıktığında ise yılda 45 kg tüketildiği varsayılırsa; peynir talebinin fiyat esnekliği kat sayısı kaç olur?

Çözüm:

Ed = [(45 – 50) /50] / [(12 – 10) / 10] = -0,5 olacaktır.

|-0,5| = 0,5

Talebin fiyat esnekliğinin negatif bir sayı olduğuna dikkat edilmelidir.

Çünkü talep eğrisi üzerinde hareket edildiğinde miktar ve fiyat ters yönlerde değişmektedir. Fiyat yükseldiğinde talep edilen miktar azalır. Ya da bunun tersi de mümkün olacaktır.

NOT: Fiyat esneklikleri değerlendirilirken bulunan esneklik katsayısının mutlak değeri dikkate alınır. Yani talep yasası gereği negatif bulunan esneklik katsayısı pozitif olarak kabul edilir.

Ekonomistler tarafından daha doğru sonuç verdiği belirtilen diğer bir formül ise şöyledir;

Orta Nokta Formülü – Yay Formülü

Ed = [Q1-Q0/(Q1+Q0/2)]/[P1-P0/(P1+P0/2)]

Aynı sorunun bu formülde çözümü şöyledir;

Ed = [45-50/(95/2)]/[12-10/(22/2)]

      = -0,11/0,18

      = -0,61

NOT: Esneklikle ilgili hesaplamalarda ortaya çıkan sonuçlar, iktisat literatüründe aşağıdaki gibi isimlendirilmektedir.

Ed < 1 ise è (esnek olmayan talep)

Ed = 1 ise è (birim esnek talep)

Ed > 1 ise è (esnek talep)

Üç özel durumu ayrıca ele alalım

Tam Esnek Olmayan Talep: Fiyattaki değişmenin talep edilen miktarda hiçbir değişikliğe neden olmadığı durumdur ve esneklik katsayısı sıfırdır. (İlaç, sigara, ekmek, elektrik) Talep eğrisi fiyat eksenine paralel bir doğrudur.

Tam Esnek Talep: Fiyattaki küçük bir değişiklik talep edilen miktarda çok büyük bir değişime neden olduğu durumdur ve esneklik katsayısı sonsuza eşittir. (Bilgisayar, beyaz eşya, cep telefonu) Talep eğrisi miktar eksenine paralel bir doğrudur.

Birim Esneklik: Fiyattaki değişme oranının talep miktarını da aynı oranda etkilemesidir ve esneklik katsayısı 1’e eşittir. Yani fiyat arttığında talepte aynı oranda azalacaktır. Fiyat düştüğünde talepte aynı oranda artacaktır.

Fiyat Esnekliği ve Toplam Hâsılat

Fiyat esnekliği, üreticilerin elde edeceği toplam hâsılatı etkileyecek unsurdur. Esnek talebe sahip olan mallarda fiyattaki değişmeler, miktarda büyük değişikliklere yol açarken inelastik talebe sahip olan mallarda fiyattaki değişmeler, miktarda daha küçük bir değişmeye yol açacaktır. Dolayısıyla esneklik değiştikçe, fiyattaki düşüş ya da yükselişler üreticilerin toplam hâsılatını değişik şekillerde etkileyecektir. Fiyat arttığında satışlar azalacağından hâsılat da azalacaktır.

Ed < 1

İnelastik Talep

Hâsılat Azalır

Hâsılat Artar

Ed = 1

Birim Esnek Talep

Hâsılat Değişmez

Hâsılat Değişmez

Ed > 1

Esnek Talep

Hâsılat Artar

Hâsılat Azalır