Altın Para Dönemi

Dünyada 1870lerden Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcına kadar kesintisiz olarak altın standardı uygulanmıştır. Şüphesiz, o zamanlarda dünya ekonomisinin merkezi Batı Avrupa, ve özellikle İngiltere olarak söylenebilirdi. Bu yüzden bu yazımızda yapacağımız açıklamaları okurken, zamanın koşullarını da göz önünde bulundurmak faydalı olacaktır.

Altın Para Standardı hakkındaki yazımızından (tıklayarak ulaşabilirsiniz) hatırlanacağı gibi, bu sistemin başlıca özellikleri şunlardır:

-Ulusal paralar arasındaki değişim oranı, ilgili paraların altın değerine göre belirlenmektedir.
-Döviz kurlarındaki değişmeler, altının bir ülkeden diğerine gönderilmesi için gerekli masrafların belirlediği altın ithal ve ihraç noktalarıyla sınırlandırılır.
-Bu durumda iktisat politikasının temel amacı olan dış denkleşme, otomatik gelir ve fiyat mekanizması aracılığıyla sağlanmaktadır.
-Altın Para Standardı gereği olarak ülkeler, bir dış dengesizliğin para arzı üzerindeki otomatik etkilerini önleme (kısırlaştırma) yoluna gidememektedir.

19. yüzyılda, altın standardı “altın çağı” nı yaşanmıştır. Bu dönemde uluslararası ödemelerde mali buhranlara nadir rastlanmaktaydı.

Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle altın standardı uygulamasına ara verilmiştir. Savaş ekonomisinin getirdiği güçlükler nedeniyle, belli başlı paraların altına bağlılığı kaldırıldı ve serbest dalgalanmaya bırakıldı. Ancak bu dünya ekonomisi açısından sürekli bir çözüm olarak kalamazdı. Çünkü tekrar altın standardının getireceği istikrarlı bir sisteme istek vardı. Sonuç olarak savaş sona erdiği gibi, ülkeler ardı ardına altın standardına dönmeye başlamıştır. Ulusal paralar yeniden altına bağlanırken, savaş öncesi paritelerin aynen kabul edilmesine çok önem verilmekteydi. Bu durum bir ulusal prestij konusu olarak görülmekteydi. Oysa bu tutum, ilerleyen yıllarda ortaya çıkacak parasal buhranların altyapısını oluşturacaktı. Çünkü savaş sırasındaki enflasyonist gelişmeler nedeniyle, ülkelerin göreceli rekabet güçleri değişmiş durumdaydı.

1919’da ilk olarak ABD, eski kurdan altın standardına dönüş gerçekleşmiştir. Bu durum diğer ülkelere örnek olmuştur. İngiltere de 1925 yılında savaş öncesi paritesi üzerinden altına bağlanmıştır. 1928 yılına gelindiğinde tüm ülkeler yeniden altın standardına dönmüşlerdir.

Dünya para tarihindeki bu ikinci altın standardı dönemi başarılı olamamıştır. Çünkü her şeyden önce, böyle bir sistemin varolabilmesi için gereken temel koşullar mevcut değildi. Devlet müdahalesinin giderek arttığı 20. yüzyılın ekonomik ve sosyal dünyası, 19. yüzyılın liberal ekonomisinden oldukça farklıydı. Artık uluslararası ticaret ve ödemelerde sınırsız bir serbestlik söz konusu değildi.

Devlet, ekonomik ve sosyal alanda yeni görevler edinmiştir. İşsizlikle mücadele, sosyal güvenlik, dengeli gelir dağılımı, fiyat istikrarı ve iktisadi kalkınma bunların başlıcalarıdır. Hükümetler bu amaçlara yönelik olarak serbest ticarete giderek artan kısıtlamalar koyuyorlardı. Dış açık ve fazlaların ulusal para arzını etkilemesi de otomatik olmaktan çıkmıştı. Merkez bankaları dış dengesizliklerin para arzı üzerindeki istenmeyen etkilerini derhal kısırlaştırıyorlardı. (önlüyorlardı) Dış dengenin sağlanması birinci amaç olmaktan çıkmış, onun yerine iç denge gelmişti. Ayrıca savaş başta Almanya olmak üzere birçok ülke için dış borç ve savaş tazminarı sorununu doğurmuştur, bu da sermaye akımlarının hızını yavaşlatmıştır. Sözü edilen nedenlere bağlı olarak 1920 lerdeki ikinci altın standardı uygulaması uzun ömürlü olmamıştır.