Oligopol

Oligopol piyasası, genelde 2, 3 veya 4 oyuncunun (üretici, aracı veya satıcı) hâkimiyetinde şekillenen piyasa olarak tanımlanabilir.

Doğal nedenlerin etkili olmadığı durumlarda çoğu piyasa oligopol piyasasına dönüşür. Bunun sebebi tekel piyasasındaki büyük kâr imkânlarının çekiciliğinin yeni oyuncuların katılımına yol açmasıdır. Aynı şekilde, tam rekabet piyasasındaki kâr imkânlarının zorluğu oyuncuların zamanla buradan kaçmasına yol açar. Bu yüzden, özellikle büyük sermaye isteyen piyasaların çoğu kendiliğinden oligopol (takım tekeli) piyasaya döner.

Fazla oyuncunun veya tek oyuncunun hâkim olduğu piyasalarda fiyatın oluşturulmasıyla ilgili kolay teknikler bulunur. Ne var ki, oligopol piyasalarında fiyatın belirlenmesi ile ilgili teoriler son derece karmaşık olabilmektedir. Çünkü farklı davranış şekillerinin farklı sonuçlar doğurması görülmektedir. Hatta, oligopol piyasasında fiyat belirlenmesine dair oyun teorisi, ünlü Amerikalı matematikçi John Nash'e Nobel Ödülü kazandırmıştır.

Oligopol Piyasaları 2 ye ayırabiliriz.

1.       Saf oligopol piyasasında firmaların ürünleri birbirlerine oldukça benzerdir. Petrol üreticileri, çelik fabrikaları saf oligopollere örnek olarak gösterilebilir. Bu tip piyasada firmalar özellikle fiyat konusunda birbirlerinin davranışlarından oldukça etkilenmektedirler.

2.      Farklılaştırılmış oligopol piyasasında firmaların ürettiği ürünler homojen değillerdir (farklılaştırılmış mal). Bu tip bir piyasada firmalar birbirlerinin fiyat değişimlerinden çok etkilenmezler, çünkü ürünler farklılaştırılmıştır.

TEKEL - Monopol Piyasa

Bir endüstride (piyasada) tek firmanın bulunduğu piyasa biçimidir, rekabet piyasasının tam tersi olarak kabul edilebilir. Tekelcinin ürettiği ürün ya hiç ikamesi (alternatifi olmayan) üründür ya da yakın ikamesi olmayan maldır. Tekelcinin sattığı mal homojen bir mal olabileceği gibi, tekelci firma aynı endüstride bir dizi farklılaşmış mal da satabilir.

Farklılaştırılmamış Mal: Aynı üretici tarafından üretilen bir malın farklı alıcılara farklı fiyatlarda veya kalitede satılmasıdır.

Bu özellik tam rekabet piyasasının homojen mal varsayımının da aksamasıdır. (homojen olmayan farklı bir ürün piyasaya sunan firmanın bu üründe tekelci olması)

Tekel piyasasının tam rekabet piyasasından ayıran üç temel varsayımı vardır.

1- Tek satıcının olması

2- Tekelcinin yakın ikamesi olmayan bir malı satması

3- Başka firmaların piyasaya girişini engelleyen oldukça etkili kısıtların olması

Yasal Tekel: Devlet tarafından verilen imtiyazlarla belirli bir ürünün veya hizmetin üretilmesi işlemlerinin bir firmaya verilmesi, diğer firmaların aynı işi yapmasının engellenmesidir. Piyasaya yeni firmaların girmesini engelleyen yasal engeller devlet tarafından belli firmalara verilen imtiyazlar, patentler ve lisanslardır. Örneğin: Türkiye de posta hizmetlerini sunma yetkisi PTT’ ye verilmiştir.

Doğal Tekel: Bir endüstride ölçek ekonomilerinin sadece tek bir firmanın faaliyetini olanak sağlayacak nitelikte olması halinde ortaya çıkan tekeldir. Örneğin: Elektrik, doğalgaz ve su hizmetleri ile telefon hizmetleri

Tekelci firma üretimini artırarak, fiyatı düşürebilir veya üretim miktarını azaltarak fiyatları arttırabilir. Tekelci firma, piyasa da faaliyette bulunan tek firma olduğu için, piyasanın arz yönünü tamamen kontroledebilir. Buna karşılık fiyat ve üretimle ilgili kararını piyasa talebine göre belirlemek durumundadır. Talep arttıkça üretim artarken, talep azaldıkça üretimi azaltacaktır. Bu sayede piyasadan en şekilde yararlanmaya çalışacaktır.

-Tekelci firma, piyasada faaliyette bulunan tek firma olduğu için, tekelcinin talep eğrisi ile piyasa talep eğrisi aynıdır.

-Bir firma karını maksimize edebilmesi için marjinal maliyetin marjinal gelire eşit olduğu çıktı düzeyinde üretimde bulunmalıdır.

-Karı maksimum yapan üretim düzeyini, tekelcinin toplam geliri ile toplam maliyetlerini karşılaştırarak da bulabiliriz.

(Bu yöntemleri önceki kar maksimizasyonu yazılarımızlarda bulabilirsiniz, tıkla kısa dönem, tıkla uzun dönem)