Mahkumun İkilemi

Prisoners Dilemma

Değişken Toplamlı (Sıfır Toplamlı Olmayan) oyunlara verilebilecek bir diğer örnek mahkumun ikilemi (prisoners dilemma) oyunudur. İki devlet arasındaki söz konusu olan uluslararası çatışmalara uygulanabilecek ve gerçekçi sayılabilecek bir modeldir.

Oyuna göre; Hapishanede birlikte suç işledikleri iddiasıyla yargılanan iki mahkumun hüküm giymesi en azından birinin konuşarak suçu işlediklerini itiraf etmesine bağlıdır.

Buna göre ayrı hücrelerde bulunan mahkumların tek tek sorgulamaları esnasında suçu diğerinden bir gün önce itiraf eden kişinin bir miktar para ile ödüllendirileceği, ayrıca serbest bırakılacağı vaadinde bulunulmaktadır. Böylece arkadaşının hüküm giymesi için gerekli suç tutanağının oluşturulması sağlanmış olmaktadır.

Ancak arkadaşı erken ederek konuşursa aynı şey bu mahkum için söz konusu olacak ve arkadaşı ödüllendirip serbest kalırken kendisi hüküm giyecektir. İkisi de aynı gün itiraf ederlerse, mahkumiyet belli oranda düşecek ama her ikisine de uygulanacaktır. Son ihtimal ise eğer her ikisi de konuşmazsa hiç kimse para ödülü alamayacak fakat her ikisi de serbest kalacaktır. Her iki mahkuma da düşünmeleri için 1 gün süre verilmiştir.

Bu süre içinde mahkumlar önlerindeki stratejileri düşünmeye başlamışlardır. Önlerinde iki alternatif mevcuttur. Ya işbirliği yapıp konuşmayacak birlikte serbest kalacaklar, ya da itiraf ederek ömür boyu hapisten kurtulmuş olacak. En mantıklı strateji, aynı gün konuşup cezayı belli oranda düşürerek hüküm giymek olacaktır. Çünkü aralarında hiçbir iletişim olmadığından diğerine güvenmek zorunluluğu mevcuttur.

Bu konuda yapılan iki ayrı araştırmada ortaya çıkan sonuçlar şöyledir.

Michigan Üniversitesinde yapılan çalışmada, aralarında iletişim imkanı olmayan iki kişi arasında gerçekleştirilen uygulama 300 kere tekrarlanmış.

1-      Öncelikle işbirliği denenmiştir.

2-     Bu işbirliği aynı şekilde karşılık gördüğü sürece işbirliğine devam edilmiştir.

3-     Diğerinin suiistimali halinde aynı şekilde misillemede bulunulmuştur.

4-     Zaman zaman işbirliğini arzuladığını göstererek rakibe işbirliği konusunda şans vermek şeklinde sonuçlara ulaşılmıştır.

Robert Axelrod çalışmasında tarafların işbirliğini nasıl gerçekleştirebileceği üzerinde durulmuş ve aşağıdaki stratejiler ortaya konmuştur.

-Diğeri de aynı şekilde davrandığı sürece işbirliğini tercih ederek gereksiz çatışmadan kaçınmalıyız

-Diğer oyuncu provakatif şekilde davranması halinde misillemede bulunmalıyız

-Gerekçeli bu misillemeden sonra geçmişi bir tarafa bırakarak yeniden işbirliğine fırsat tanımalıyız

-Rakibine geçmişteki davranışlarından dolayı kin tutmamalı ve bağışlamayı tercih etmeliyiz

-İlk başta ihanet eden taraf olmamalıyız

-İhanetin ve işbirliğinin karşılıklı olmasına çalışmalıyız

Sonuç olarak, silahlanma yarışları ve çeşitli nedenlerle başlayan tırmanma durumları ile aralarında ideolojik vb. nedenlerle çatışma yaşanan ülkeler arasındaki sorunların bir türlü çözülememesi mahkumun ikilemine benzetilmektedir. Burada da oyuncular gerçekten işbirliği yapmış olsalar kazançları yüksek olabilecekken (silahsızlanmadan kaynaklanan ekonomik kalkınma), diğer durumda silahsızlanma eğer karşı taraf bunu uygulamazsa egemenliği yitirmeye kadar gidebilecek bir durum ortaya çıkarmaktadır.