Üstteki tanımlamada geçen para talebi ve para arzı kavramlarını kısaca açıklamak gerekirse şunları söyleyebiliriz. *Bireyler harcamalarını finanse etmek üzere servetlerinin bir kısmını yanlarında nakit para şeklinde tutarlar. Hazır para tutmanın yararı, paranın likiditesinin tam olması, diğer bir deyişle, istendiği an kullanıma hazır bulunmasıdır. Oysa tahvil vb. gibi öteki servet biçimlerinde likidite özelliği daha düşüktür. Bunların harcamada kullanılabilmesi için, önce paraya çevrilmeleri gerekmektedir.
Doğal olarak bireylerin para talebi nominal değil, reel bir taleptir. Diğer bir ifade ile, bireyler harcamalarında kullanılmak üzere belli bir reel satınalma gücünü yanlarında tutmak isterler. Fiyatlar ne kadar yükselirse tutmak istedikleri bu miktarın parasal tutarı (nominal para talebi) o kadar artmakta, fiyatlar düşünce de o kadar azalmaktadır.
Önceki yazılarımızda irdelediğimiz gibi, reel para talebi ilk olarak gelire bağlı olmaktadır. Gelir düzeyi arttıkça bulundurulmak istenen reel para miktarı da artmaktadır. İkinci olarak, reel para talebi faiz oranından etkilenmektedir. Ancak faizle para talebi arasındaki ilişki ters yönlü olmaktadır. Faiz oranı yükseldikçe para tutmanın maliyeti artmış olmaktadır. Dolayısıyla parasal fonlar tahvil ve banka mevduatı gibi kaynaklara yatırılarak bir faiz geliri elde edilmekte ve nakit olarak tutulan fonlar azalmaktadır. Tersine, faiz oranı düştüğünde ise maliyeti azaldığı için daha fazla nakit para tutulmak istenecektir.
Para talebi eğrisi aşağıdaki grafiğin sol tarafında gösterilmiştir.
Dikey eksende faiz oranlarının, yatay eksende reel para miktarının (nominal para miktarının fiyatlara bölünmesi) gösterildiği bu diyagramda reel para talebi L0(Y0) gibi negatif eğimli bir eğri durumundadır. Bu bize gelir Y0 düzeyinde sabitken reel para talebinin, faiz oranı arttıkça düştüğünü, faiz oranı azaldıkça yükseldiğini ifade etmektedir.Para arzı ise merkez bankası tarafından belirlenir. Belli bir para arzı (Mo) fiyatlar genel düzeyine (P) bölünerek reel para arzı bulunur. Bu şekilde elde edilen para arzı, faiz oranına bağlı olmadığı için çizilen dik bir doğru ile gösterilmiştir.
Para piyasasında denge, reel para talebinin reel para arzına eşitlenmesiyle sağlanmaktadır. Grafiğe göre ilk denge noktası E0 dır. Bu dengeyi sağlayan faiz oranı ise i0 dır.
İkinci grafikte de dikey eksen faiz oranlarını göstermektedir, fakat yatay eksende bu kez milli gelir düzeyleri belirtilmektedir. Bu yüzden E0 noktası dengeyi sağlayan i0 faiz oranı ile Y0 gelir düzeyi bileşimini belirtmektedir.
Gelirin Y1 e yükselmesinin ne gibi etkide bulunacağını gözden geçirelim. Yüksek gelir düzeyi, her faiz oranında reel para talebinin de artışına neden olmaktadır. Dolayısıyla reel para talebi eğrisi L1(Y1) biçiminde sağa doğru kaymaktadır. Bu yüksek gelir düzeyinde para piyasasında denge sağlayacak faiz oranı i1 e çıkmaktadır. Buna göre para piyasasının yeni denge noktası E1 olmaktadır. Farklı gelir düzeyleri için aynı işlemi tekrarlayarak çok sayıda denge bulunabilmektedir. Bütün bu denge noktalarının birleştirilmesiyle grafiğin sağ yanında LM eğrisi elde edilmektedir. Özetlemek gerekirse, LM eğrisi para arz ve talebini eşitleyen faiz ve gelir bileşimlerini gösteren bir doğrudur.
LM eğrisi pozitif eğimlidir. Yani para piyasası dengesinin sürdürülebilmesi için gelir artışlarını faiz oranlarındaki artışlar izlemelidir. Bunu şöyle açıklayabiliriz. Eğer gelir Y0 dan Y1 e çıkarken reel para talebi de L0(Y0) dan L1(Y1) e kaymaktadır. Bu durumda faiz oranı i0 düzeyinde tutulmak istenirse bir reel para talebi fazlası ortaya çıkmaktadır. Nitekim grafiğin sol kısmında görüldüğü gibi, gelir artışından sonra i0 faiz oranlarında talep edilen reel para miktarı M1/P olmaktadır. Eğer para arzı eski düzeyde tutulursa, E0E1 miktarında bir talep fazlası ortaya çıkmaktadır. Bu durum E1 noktasında yeniden denge sağlanacak biçimde, faiz oranını yukarıya doğru itmektedir. E1 noktasındaki i1 faiz oranı da Y1 gelir düzeyi ile uyumlu bir durumdadır. Böylece gelir artışları karşısında para arzı sabit tutulursa, piyasa dengesi ancak daha yüksek faiz oranından sağlanabilecektir.
LM eğrisi belirli bir para arzına göre çizilmektedir. Para arzı arttırılınca, dengeyi sağlamak üzere para talebinin de genişlemesi gerekmektedir. Para talebinin artması için daha önce belirtildiği üzere, daha yüksek bir gelir ve/veya daha düşük bir faiz oranı gerekmektedir. Bu da LM eğrisinin sağa doğru kayması demek olmaktadır. Aynı şekilde, para arzında bir düşüş ise i yi yükseltecek ve Y yi düşürecektir. Bu da LM eğrisinin sola doğru kayması demektir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder