Teknoloji Açığı ve Ürün Dönemi Teoremleri

Teknoloji Açığı Teoremi

Bu teorem 1961 yılında Posner tarafından ortaya atılmıştır.

Bu bağlamda, sanayileşmiş ülkeler arasındaki ticaretin büyük bir bölümünün yeni mal ve üretim süreçlerine dayalı olduğu üzerinde durulur.

İleri sanayileşmiş ülkelerde bulunan yenilikçi firmaların bu teorem üzerinde büyük etkisi olduğu açıktır. Yenilikler, patent ve fikri mülkiyet hakları ile korunurlar. Bu sebeple bir yeniliği ilk kez bulan onun monopolcüsü olmaktadır. Başkalarının onu izinsiz kullanması bu tarz yasalarlar engellenmektedir.

Sonuç olarak, teknoloji açığı hipotezine göre, yeni bir mal ve üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ihracatçısı olmaktadırlar. Fakat, özellikle taklit yoluyla zamanla bu ürünün serbest bir mal durumuna geleceği de göz önünde tutulmaktadır. Bu noktadan sonra, söz konusu malın emeğin ucuz olduğu ülkelerde daha ucuza üretileceği düşüncesinden, malın ihracatçısı da bu ülkeler olacaklardır. Hatta, malı ilk olarak üreten ülkeler de bununla rekabet edemeyeceği için söz konusu malı ithal etmeye başlayacakladır.

Bu konudaki en büyük örnek, ABD gösterilebilir. Bilindiği gibi ABD nin ihracatı genel olarak teknolojik üstünlüğüne dayanmaktadır. ABD'de yapılmış araştırmalardan gelen sonuçlarda bir firmanın AR-GE yatırımları ile net ihracat miktarı arasındaki doğru bir orantı olduğunu ortaya koymaktadır.

Ürün Dönemleri Teoremi

Ürün dönemleri teoremi (product cycle model), teknoloji açığı hipotezinin daha genelleştirilmiş ve geliştirilmiş halini ifade eder. 1966 yılında Raymond Vernon tarafından ortaya atılmıştır.

Hipotezdeki temel görüş, bazı ülkeler piyasada bulunan mallarda, bazı ülkeler ise yeni mallar üzerinde uzmanlaşmaktadır. Kritik nokta ise, bir malın yeni olması ve ne şekilde piyasaya ait bir mal konumuna geldiğinin aşamalar halinde anlaşılmasıdır.

Özellikle yüksek derecede eğitilmiş işgücü ve AR-GE'ye yapılan yüksek harcamaların bir sonucu olarak, ABD gibi ülkeler yeni malların üretiminde uzmanlaşmaktadır.

Aşağıdaki grafikte ürün dönemli teoremine ait bir analizi görmekteyiz.
Detaylı olarak açıklamak gerekirse,
Ürün dönemleri hipotezine göre yeni bir malın üretimi önce ufak çapta yapılacaktır, üretim sürdükçe üretime ilişkin sorunlar çözümlenmektedir ve ürün son halini alıncaya kadar geliştirilmektedir. 1. aşamadaki üretim ihracata yönelik değil, iç piyasa ihtiyacını karşılamak amaçlıdır.


2. aşamada ise, ürün tam olarak olgunlaşmaya başlamış durumdadır. Üretim hızlandırılmış ve satışlar iç piyasanın yanısıra ihracata yönelmeye başlar. İç piyasadaki talebin yanında dış piyasada işin içine girdiğinden üretim hızı daha fazla olmaktadır.

Üretim yönetimi iyice standartlaşmaya başladığı anda bu sefer 3. aşamaya geçiş başlar. Artık yenilikçi firma içte ve dışta teknolojinin lisansını vermenin karlı olacağını düşünmektedir. Standart üretimin maliyetini düşürmek için, üretim emeğin daha ucuz olduğu yerlere kaydırılır. Bunun nedeni, yenilikçi ülkede kalifiye işgücü olduğundan ücretler yüksek ve üretim maliyeti de yüksek olmaktadır. Ürün üzerinde daha fazla AR-GE yapılması düşünülmediğinde doğal olarak başka ülkelerde üretim daha ekonomik duruma gelecektir.

Söz konusu lisansların verilmesi ve üretimin kaydırılması neticesinde, yenilikçi ülkede söz konusu malın üretimi düşüşe geçmiştir. Bu da 4. aşamada görülmektedir.

Yenilikçi ülkenin iç piyasası, yerli üretim yerine ithalatla karşılanmaya başlanınca 5. aşamaya geçilmiş olur. Artık teknoloji dünya ülkelerine yayılmış ve üretimi sınırlandıran lisanslarda sona ermiştir. Bu ürün artık serbest bir mal özelliğindedir.

Sonuç olarak, yenilikçi ülke bu ürün üretiminde kendi iç piyasasında tamamen devre dışı kalınca ürün dönemleri tamamlanmış olmaktadır.

Yenilikçi ülkenin özelliği bu noktadan sonra yeni bir malın üretimine başlanmasına ve bu sürecin sürekli devam etmesine dayanmaktadır. Bu ürün dönemlerini geçirmiş pek çok mal vardır. Bunlara örnek olarak; tekstil, radyo, televizyon ve bazı elektronik ürünler verilebilir.

Son yıllarda teknolojinin yenilikçiden taklitçiye yayılma süresi oldukça kısalmıştır. Bu sebeple yenilikçi ülkelerin yeni mal sürme hızlarını arttırması gerekli olmuştur. Günümüzdeki oldukça hızlı gelişen teknolojinin en önemli sebeplerinden biri de bu olduğu söylenebilir.