Gelişen bir bilim dalı olarak astronomide değişimlerin olması kadar doğal bir şey yoktur. Bu bağlamda bu yazımızda sizlere 2006 yılında Uluslarası Astronomi Birliği tarafından kabul edilmiş gezegen tanımı hakkında bilgi vermek istiyorum.
Bahsedilen tanımda güneş sisteminde bir gök cisminin gezegen olarak kabul edilmesi için şu kriterlere sahip olması gerektiği ifade edilmiştir.
1- Güneş etrafında bir yörüngeye sahip olmalıdır.
2- Yuvarlakça bir şekilde sahip olacak kütleye sahip olmalıdır.
3- Yörüngesi etrafındaki diğer cisimleri temizlemiş olmalıdır.
Bir gezegenin uydusu olmayan ve ilk iki kriteri taşıyan gök cisimlerine de cüce gezegen ismi verilmesi kararlaştırılmıştır.
Gezegen ve Cüce Gezegenler ayrı iki kategori olarak sınıflandırılmıştır.
Sadece birinci kriteri sağlayan gök cisimlerine ise, Küçük Güneş Sistemi Cismi (Small Solar System Body - SSSB) denilmesine karar verilmiştir.
Cüce gezegenlerin de gezegenlerin alt kategorisi olarak kabul edilmesi yönündeki tartışmalar çok sayıda gezegen olacağı öngörüsü neticesinde destek görmemiştir.
Şu an itibariyle sözkonusu tanıma bağlı olarak Güneş Sistemi 8 gezegen ve 5 cüce gezegene sahiptir.
Bu gezegen tanımı yalnızca Güneş Sistemi için geçerli olmaktadır. Çünkü Güneş Sistemi dışındaki sistemlerde, gezegenden küçük bir cisim henüz bulunamamıştır.
Bilinen en büyük Neptün ötesi cisimler
Tarihsel açıdan bakarsak,
21. yüzyıldaki keşiflerle astronomi uzmanları bir gezegen tanımına sahip olmadığı için 1930 yılında keşfedilen Plüton u gezegen olarak kabul ederek, 9 gezegene sahip olduğumuzu ilan etmiştir. O dönemde Plüton un Merkür den büyük olduğu da iddaa edilmiştir.
1978 yılındaki keşiflerden sonra Plüton un uydusu Charon ve sahip olduğu yörüngesi ölçülerek, Plüton un kütlesi daha net olarak hesaplanabilmiştir. Böylece, Plüton un beklenenden çok daha küçük olduğu görülmüştür. Yaklaşık olarak Merkür ün 1/25 i gibi bir orana tekabül etmektedir. Bu da onu en küçük gezegen, hatta Ay dan bile daha küçük yapmaktaydı. Tüm bunlara rağmen gezegen olarak devam etmesinde bilinen en büyük asteroit olan Ceres in en az 10 katı bir büyüklüğe sahip olması neden olmuştur.
1990 da ise, Plüton kadar uzakta bulunan cisimlerin keşifleri gerçekleşmiştir. Bu cisimlerin yörüngesel davranışlarına benzer davranışlara sahip bu cisimlerle Plutinos olarak adlandırılmıştır. Plüton un eksantrik ve eğilimli yörüngesi onu diğer gezegenlerden ayırdığı düşüncesi, bazı astronomi uzmanlarını Plüton u gezegen olarak saymamaya itmiştir.
2000 li yıllar itibariyle, Plüton boyutlarında ve yörünge davranışlara sahip cisimlerin keşfi ile beraber astronomi bilimi önemli bir noktaya ulaşmıştı. Ya sözkonusu cisimlerde gezegen olarak kabul edilmeli, ya da bu cisimlere gezegen dışında bir kategoriye sahip olmalıydılar.
Uluslarası Astronomi Birliği bildirgesindeki konu ile ilgili ifadeler aynen aşağıdaki gibidir.
(1) A planet [1] is a celestial body that (a) is in orbit around the Sun, (b) has sufficient mass for its self-gravity to overcome rigid body forces so that it assumes a hydrostatic equilibrium (nearly round) shape, and (c) has cleared the neighbourhood around its orbit.
(2) A "dwarf planet" is a celestial body that (a) is in orbit around the Sun, (b) has sufficient mass for its self-gravity to overcome rigid body forces so that it assumes a hydrostatic equilibrium (nearly round) shape [2], (c) has not cleared the neighbourhood around its orbit, and (d) is not a satellite.
(3) All other objects [3], except satellites, orbiting the Sun shall be referred to collectively as "Small Solar System Bodies".
Açıklamalar:Kırmızı: Güneş
Turkuaz: Büyük Gezegenler
Yeşil: Neptün ötesi Gezegenimsilerin Alanı
Turuncu: Dağılmış Çok Küçük gezegenimsiler
Pembe: Jüpiter yörüngesindeki Trojanlar
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder