Gümrük tarifeleri yalnızca nihai mallardan alınmaz.
Genellikle ithal edilen nihai malların yurtiçindeki benzerlerinin (ithalata rakip mallar) üretiminde kullanılan girdiler, yani ara malları ve hammaddeler de gümrük tarifesine tabidirler.
Örnek olarak, Otomobil endüstrisini korumak için ithal otomobiller üzerine tarife konulmuşken, aynı zamanda yerli otomobil üretiminde kullanılan motor, şanzıman ve diferansiyel gibi parçaların ithalinden de belirli oranlarda vergi alınır.
Dolayısıyla, yerli otomobil endüstrisine sağlanan gerçek (effective: etken) korumanın ölçüsü olarak yalnızca nihai mallar üzerindeki tarife oranını ele almak doğru değildir.
Bunun için, hem nihai mal hem de onun üretiminde kullanılan girdilerin tarife oranlarını göz önünde bulundurmak gerekir.
Bu iki tür tarife uygulamasına dayanarak hesaplanan gerçek koruma oranlarına ''etken koruma'' oranı (effective rate of protection) adı verilmektedir.
Yalnız nihai mal üzerindeki oranlara ''normal tarife oranı'' (nominal tariff rates) denmektedir.
Etken koruma, nihai mal ve girdiler üzerindeki gümrük tarifeleri sonucunda, malın yurtiçi katma değerinin ne oranda korunduğunu ifade eder. Yani, tarifelerin yurtiçi katma değeri, uluslarası fiyatlarla hesaplanan (serbest ticaret koşulları altındaki) katma değere göre ne oranda yükselttiğini gösterir.
Bildiğimiz gibi katma değer (value added) her aşamada malın fiyatından, onun üretiminde kullanılan girdi değerinin çıkartılması ile bulunan farkı ifade eder. Bu fark, onun üretimine katılan faktörlerin gelirleri (ücret, faiz, rant ve kâr) toplamından oluşur.
Konunun daha net anlaşılması için somut bir örnek kullanmak daha iyi olacaktır.
Mesela, nihai mal olarak otomobil lastiğini alalım.
Bu malın söz konusu ülkede ithalata rakip endüstri olduğunu varsayalım. Yani içeride üretilen otomobil lastiği dışarıdan yapılan ithalatla ile rekabet eder durumda.
Ayrıca, daha anlaşılır olmak için lastik imalatı için sadece bir girdinin kullanıldığını ve bununda kauçuk olduğunu varsayalım.
İlk durumda lastik ve kauçuk gümrüksüz ithal edilebiliyor olsun.
Dolasıyıla ülkedeki fiyatlar uluslarası fiyatlara eşittir.
Bu koşullar altında, lastiğin birim fiyatı 50 TL olsun. bu birimin üretimi için 25 TL si ithal edilen kauçuk için ödensin.
Bu demek oluyor ki, bir birim lastik üretmekle yaratılan katma değer 25 TL dir. (50-25=25)
Hiçbir tarife olmayan durumda yaratılan katma değer, uluslarası katma değerle özdeştir.
2. Durum
Şimdi, hükümetin otomobil lastiği ithalatından %50 oranında gümrük vergisi almaya başladığını, ve kauçuğun ise eskisi gibi gümrüksüz olarak ithal edildiğini varsayalım.
Nihai mal üzerindeki bu vergi, nominal tarifedir.
Bu durumda Türkiye'de lastik fiyatları 75 TL ye çıkar. Doğal olarak yerli üreticiden 75 TL lik aynı fiyattan satış yapar.
Lastik üretiminde kullanılan yabancı girdi değişmediğinden (kauçuk ithali gümrüksüz), birim lastik başına yaratılan yurtiçi katma değer 50 TL ye yükselmiş olur. Nihai fiyattan girdi fiyatı çıkarılması demektir. (75-25=50 TL)
Uluslarası fiyatlar açısından yaratılan katma değer eskisi gibi 25 TL ye eşittir.
Sonuç olarak, lastik üzerine uygulanan %50 oranında bir tarife, yurtiçi katma değeri (dış katma değere oranla) %100 arttırmıştır. 25 ---> 50
%50 oranında bir nominal tarifenin yurtiçi lastik endüstrisine sağladığı etken koruma %100 dür.
3. Durum
Lastiğe uygulanan %50 oranında tarife yanında, hükümetin kauçuk ithaline de %20 oranında bir tarife koyduğunu varsayalım.
Bu durumda yurtiçi üretimde yabancı girdiye (kauçuk ithali) yapılan ödeme 30 TL ye çıkar. 100-20 = 25-5 yani 25+5=30
Bu yüzden, yurtiçi katma değer 45 TL ye düşer. 75-30= 45 TL
Uluslarası fiyatlarla (serbest ticaret koşulları altında) lastik üretimindeki katma değer 25 TL olduğuna göre,
Bu durumda etken koruma oranı %80 e düşmektedir. 25-20 = 100-80
Girdiler (örnekte kauçuk) üzerine konulan gümrük tarifeleri etken koruma oranının düşmesine neden olmuştur.
*Etken koruma oranı yurtiçi üretime sağlanan korumanın ölçüsünü yansıtır.
Tarife yapısı gereği, bu koruma yurtiçi katma değerde ortaya çıkan artış yüzdesine eşittir.
Aşağıdaki ifade ile bu durumu formül haline getirebiliriz.
Zj oranı Tj ile doğru orantılı
Zj oranı Ti ile ters orantılıdır.
Bunun anlamı, Etken koruma nihai mal üzerindeki tarife oranı ile doğru, girdiler üzerindeki tarife oranı ile ters orantılı bir ilişki içindedir.
Etken koruma üretimde tek girdi yerine, birden fazla girdi kullanılması durumunda da geçerlidir. Ancak o takdirde girdilerin toplamını dikkate almak gerekir.
Bir mal üzerindeki tarifeler ne kadar yükseltilir ve o malın üretiminde kullanılan girdilere uygulanan tarifeler ne kadar azaltılırsa, söz konusu malı o derece yüksek bir etken koruman oranına sahip olur.
Tersi durumda, yani nihai mal üzerindeki tarife sabit kalırken, kullanılan girdilerin ithalatına yönelik tarifelerde artış söz konusu olursa, bunun anlamı negatif dış koruma demektir.
Gelişmiş ülkelerde etken koruma oranı ile açıklanan bir korumacılık yapısı söz konusudur. Çünkü, bu ülkeler genellikle en düşük tarifeleri hammaddeler üzerine koyar ve hatta gümrüksüz ithal eder. Yarı işlenmiş mallar biraz daha yüksek gümrük vergisiyle karşılanırken, tam işlenmiş mamuller ise en yüksek düzeyde tarifelere sahiptir.
Yukardaki artan şekildeki gümrük tarifeleri tarifelerin kademeleşmesini (escalation of tariffs) gösterir.
Aşağıdaki tabloda ABD, Avrupa Birliği ve Japonya'nın verilen mallara nasıl bir gümrük tarifesi uygulandığını görebilirsiniz.
Etken koruma açısından baktığımızda, bu şekilde bir tarife yapısı, sanayi ürünlerinde işleme derecesi arttıkça, gerçek korumanın yükseldiğini ifade eder. Bunun anlamı söz konusu ülkeler sanayi malı üretmenin önünde engeller göründüğünden daha büyüktür.
Tabloda ayrıca, nominal ve etken koruma oranları karşılaştırılması görülmektedir. Bu karşılaştırmanın temeli söz konusu mala uygulanan tarifenin aslında uygulamada ne ölçüde fazla hissedildiğini gösterir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder