Döviz Kuru ve Çapraz Kur

Dünyanın değişik yörelerinde döviz ticareti ile uğraşan bankalar ve öteki mali kurumlar döviz kurlarının belirlenmesinde genellikle Amerikan doları ile kendi ulusal paraları arasındaki değişim oranın esas alırlar. Yani, dolar dünyadaki döviz piyasalarında adeta bir değer standartı (numêraire) görevi ifa eder.

Kurların bu şekilde dolar cinsinden ifade edilmesi, kur hesaplamaları açısından büyük kolaylık sağlar. Bunun nedeni, çeşitli ülkelerin döviz piyasalarında da kurlar Amerikan doları ile kendi ulusal paraları arasındaki oran şeklinde ifade edildiğinden, dolar dışı iki farklı ulusal para arasındaki değişim oranı kendiliğinden ortaya çıkmış olacaktır.

Sözün gelişi, İstanbul'da geçerli kur 1$:3,75TL ise, Aynı zaman diliminde Frankfurt'ta 1$:1,50€ olduğu kabul edilirse, Bu iki orandan 1€:2,50TL olduğu bulunabilmektedir.

Bu şekilde dolar ortak paydası kullanılarak hesaplanan kurlara 'çapraz kur' (cross rates) denilmektedir.

Aynı iki ulusal para arasındaki piyasada fiilen uygulana kurlar dolaysız kurlar (direct exchange rates) dır. Fakat, çapraz kur yöntemiyle hesaplananlar ise dolaylı kurlar (indirect rates) denilmektedir.

Eğer işlem giderlerinin sıfır olduğu kabul edildiği durumlarda, dolar dışı iki ulusal para arasında geçerli olacak dolaysız kurlar bu paraların her birinin dolar karşısındaki değişim oranlarına göre hesaplanacak kurlardan (dolaylı kurlar) farklı olmamalıdır. Çünkü böyle bir farklılığın ortaya çıkması, arbitraj faaliyetini kârlı duruma getirir ve bunun sonucunda, belli bir süre sonra dolaysız ve dolaylı kurlar arasındaki uyumsuzluk kendiliğinden giderilecektir.

Aşağıdaki tabloda bir ulusal gazetenin ekonomi sayfasında yayınlanmış verilere göre 16 Ocak 2004 tarihinde Türkiye'de geçerli olan serbest piyasa döviz (ve altın) fiyatları, Merkez Bankası kurları ve çapraz kurlar gösterilmektedir.

Çeşitli ülkelerin döviz piyasalarında doların esas alınması, dolar dışı ulusal paralar arasındaki kurların her birinin dolar kuruna göre hesaplanması nedeniyle döviz piyasalarındaki gereksiz karışıklık ortadan kaldırılır. Böylece de piyasada açıklık ve işlemlerin yapılışına kolaylık sağlanmış olmaktadır.

Tüm bunlara istinaden döviz piyasasındaki aracı kurumların tüm yabancı paralara göre ayrı ayrı kur belirlemelerine gerek kalmaz.

Önemli Not: Somut olarak açıklamak gerekirse, dünyada ülke sayısına bağlı olarak yaklaşık 150 farklı ülke parası bulunduğunu varsayalım. Eğer tek tek her paranın birbirine karşı olan değişim oranını hesaplama yöntemi uygulanırsa 150X149= 22,350 farklı kur düzenlemesi yapılması gerekecektir. Pratikte bunu uygulamanın olanağı yoktur. Bu yüzden tek bir değer standartı olarak doların alınması, bu sorunun çözümü anlamına gelir. Bu sayede yalnızca her paranın dolar cinsinden değeri bilinerek yani 149 kur hesaplaması ile söz konusu 22,350 farklı kuru belirlemek mümkün olmaktadır.