Döviz Gelecek İşlemleri (futures)

Döviz gelecek işlemleri (foreign exchange futures), dünyadaki belirli mali borsalarda yapılan, standart nitelikteki vadeli döviz alım ve satım sözleşmeleri ticaretini ifade eder. Bu piyasalar vadeli döviz alım ve satımıyla ilgili olmasına rağmen, temelde vadeli mal borsalarının döviz açısından bir uzantısı durumundadır.

Dünyadaki belli başlı borsalarda gelecekte teslim kaydıyla işlem gören bazı mallar şunlardır; Pamuk, Şeker, Buğday, Deri, Kauçuk, Kakao, Bakır, Platin vs. Ayrıca bu tarz borsaların bazılarında hazine bonoları ve devlet tahvilleri ile yazımızın ana konusunu oluşturan gelecekte teslim kayıtlı döviz alım satım sözleşmeleri yapılmaktadır. (önceki yazımızda bahsettiğimiz vadeli döviz piyasalarından ayrılan temel özelliği sözleşmelerin standart yapıda olmasıdır)

Tarihçe

Döviz ile alakalı gelecek işlemlerinin geçmişi çok eski değildir. İlk kez 1972 yılında ABD'de Chicago Ticaret Borsası (Chicago Merchantile Exchange)'nın bir bölümü olan Uluslarası Para Piyasası (International Money Market - IMM) 'nda ortaya çıkmıştır.

Bu piyasa geleneksel ticari mal borsa işlemlerinin bir benzeri olarak faaliyet göstermek için kurulmuştur.

Günümüzde bu piyasaların bulunduğu yerler; FINEX (Financial Instrument Exchange), LIFFE (London International Financial Futures Exchange - Londra Uluslarası Mali Gelecekleri Borsası), CBT (Chicago Board of Trade), CMX (Commodity Exchange, New York), CSCE (Coffe, Sugar & Cocoa Exchange, New York), EOE (European Options Exchange), IPE (International Petroleum Exchange), KC (Kansas City Board of Trade), LCE (London Commodity Exchange), MATIF (Marche a Tenne International de France), MCE (MidAmerican Commodity), NYFE (New York Futures Exchange), NYM (New York Merchantile Exchange).

Döviz bağlamında gelecek işlemleri, borsada belirli bir yabancı paraya bağlı, miktar ve teslim tarihleri yönünden standart sözleşmelerin alınıp satılması şeklinde yapılmaktadır. Söz konusu standart sözleşmeler borsanın denetimi ve güvencesi altındadır.

Gelecek işlemlerinde kullanılan para birimleri sınırlı sayıda olmaktadır. IMM'de (Chicago) gelecek döviz işlemleri borsasında kullanılan döviz sayısı 6'dır. Bunlar; İngiliz sterlini, Avustralya doları, Kanada doları, Japon yeni, İsviçre frankı ve avro'dur. Her dövize bağlı sözleşmelerin de minimum bir alt düzeyi vardır. İşlem hacmi ancak bu miktarların katları biçiminde olabilmektedir. IMM örneğinde İngiliz sterlini için belirlenmiş minimum miktar 62,500 pound'dur. IMM'deki bir diğer uygulamaya göre sözleşmelerdeki dövizin teslim tarihi ait olduğu yılın Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarıdır. (Sözü edilen ayın Çarşamba günü çalışma saati bitimi)

Bu tür işlemleri yapan alıcı ve satıcılar aracılık hizmeti karşılığında borsaya bir komisyon ödemektedirler. Ayrıca borsa açısından bir tür güvence parası niteliğinde olması için sözleşme satın alındığında (borsada pozisyon açılması), sözleşmenin belirlediği bir oran kadar yatırılan para vardır. Buna ön marj (initial margin) adı verilmektedir.

Söz konusu dövizin kurundaki değişme ile birlikte, sözleşmenin temsil ettiği dövizin ulusal para (borsanın kurulduğu ülkenin para) karşılığında yükseliş ve düşüşleri olabilmektedir. Bir döviz alış sözleşmesi sahibi, kurda ortaya çıkacak bir düşüş karşısında, eğer sözleşmenin toplam değeri belirli bir sınırın altında inmişse, aradaki farkı günlük olarak marj hesabına ödemelidir. Bu sorumluluk kapsamında işlemleri yürüten aracı kuruluştan çağrı gönderilmektedir. Bu ödeme yapılmazsa sözleşme otomatik olarak iptal edilmiş sayılmaktadır. (Borsa zararını önceden alınmış ilk marjdan karşılar) Kurdaki yükselme dolayısıyla sözleşmenin değerinde ortaya çıkan kazançlar ise yatırımcıya peşin olarak ödenmekte ve faizli olarak marj hesabında tutulmaktadır. Her gün yapılan bu ödeşmeye 'günlük denkleştirme' (daily settlement) sistemi denilmektedir. Bu yapısı gereği sözleşmeler adeta her gün yenilenmiş olmaktadır. Bu yapının amacı söz konusu zarar veya kârın büyük meblalara erişmesine önlem almak olduğu söylenebilir.

Gelecek işlemleri istenen miktar ve süre belirlenerek yapılmadığı için ithalatçı, ihracatçı ve dış yatırımcı gibi ticari ve mali ihtiyaç sahipleri bakımından kullanışlı değildir. Diğer taraftan taşıdığı standart özellikler nedeniyle spekülatörler (al-sat yapan kimseler) açısından oldukça çekici bir duruma gelmektedir. Spekülatörler bu sözleşmeleri beklentiler doğrultusunda alır veya satarlar. Böylece bir gelecek işlemi sözleşmesi sahip olduğu teslim tarihine kadar birçok kez el değiştirmektedir.

Gelecek işlemleri borsasını, vadeli döviz işlemlerinin daha geliştirilmiş ve güvenceye bağlanmış bir şekli olarak düşünebiliriz. Fakat, gelecek işlemlerinin al sat yapanlar için, vadeli işlemlerin ise ticari amaçlı ihtiyaçlar için kullanıldığını söyleyebiliriz.