Bugüne kadar tamamlanmış GATT toplantıları içinde gerek konu, gerek katılan ülke sayısı açısından en geniş kapsamlısı Uruguay Görüşmeleri'dir (Uruguay Round)
Görüşmeler 1986 yılında Uruguay'ın Punta del Esta şehrinde başlamış ve 15 Nisan 1994 tarihinde Fas'ın Marakeş kentinde 125 ülkenin nihai anlaşmayı imzalaması ile sonuçlanmıştır.
Başlangıçta 4 yıl sürmesi planlanan görüşmeler, özellikle tarımsal sübvansiyon konusunda ABD ile AB arasındaki anlaşmazlıklar nedeniyle artı 4 yıl daha uzamıştır.
Uruguay görüşmelerinin en önemli kararı GATT'tan daha kapsamlı bir kurumsal yapıya sahip DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) ne geçişi düzenlemesidir. Bunun haricinde aşağıdaki kararlar alınmıştır.
1. Sanayi malları üzerindeki gümrük tarifeleri
Gelişmiş ülkeler sanayi malları üzerindeki tarifelerde yeniden ortalama %34 dolayında bir indirim yapmayı kabul etmişlerdir. 1995 başından başlayarak ilke olarak 4 yıl içinde bu indirimin tamamlanması öngörülmüştür. Böylece gelişmiş ülkelerde sanayi ürünleri üzerindeki ağırlıklı tarife oranı Uruguay öncesi %4,7 den Uruguay sonrasında indirimlerin gerçekleşmesiyle yaklaşık %3 e düşürülmüştür.
2. Gönüllü ihracat kısıtlamaları
Genellikle 'gri alan önlemleri' (gray area measures) de denen gönüllü ihracat kısıtlamaları veya iç piyasa düzenlemesi anlaşmaları gibi önlemler 4 yıllık bir süre içerisinde kaldırılacağı planlanmıştır.
3. Az gelişmiş ülkeler
Az gelişmiş ülkelere bağlayıcı tarife indirimleri ilk defa bu toplantılarda alınan kararlarda öngörülmüştür.
4. Tarım
Uzlaşmaya varılan en önemli konulardan birisi tarımın DTÖ kapsamına alınmış olmasıdır. Özellikle ABD ile AB arasındaki görüş ayrılıkları sonunda varılan anlaşmaya göre tarımla ilgili taahhütler 3 grupta toplanmıştır. Bunlar, pazar giriş, iç destekler ve ihracattaki sübvansiyonlardır. Üye ülkeler tarım ürünleriyle ilgili olarak birbirlerinin piyasasına girişte, bu malların ithalatı durumunda uyguladıkları tarifeleri indirecekler ve iç üretim desteklerini ve ihracata uyguladıkları teşvikleri azaltacaklardır. Planlanan indirim 6 yıl içerisinde gelişmiş ülkelerde %36 lık bir oran, 10 yıllık zaman diliminde az gelişmiş ülkelerde ise %24 lik bir oran indirime gidilmesidir. İç desteklerdeki indirim oranları ise gelişmiş ülkelerde 6 yılda %20, az gelişmiş ülkelerde 10 yılda %13 olması kararlaştırılmıştır.
5. Tekstil ve giyim sektörü
Çok Elyaflılar Anlaşmasına dayanılarak konulan ihracat kotaları 10 yıllık bir sürede daha az kısıtlayıcı tarifelere dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır. Bu tarifelerde aynı süre içinde %25 oranında indirilmesi planlanmıştır.
6. Hizmetler ticareti
Dünya ticaretinin %20 sine yakın bölümü hizmet işlemlerinden oluşmaktadır. Hizmetler ticaretinin serbestleştirilmesi ilk kez Uruguay Toplantıları'nda gündeme getirilmiştir. Bu amaçla Hizmetler Ticareti Genel Anlaşması (General Agreement on Trade in Services-GATS) kabul edilmiştir.
7. Sınai ve fikri mülkiyet hakları
Özellikle ABD gibi gelişmiş ülkelerin isteğiyle toplantıların gündemine alınmış bir konudur. Bu bağlamda bazı standartlar belirlenmiştir. Bunlar, patentler, mark ve telif haklarının korunması için 20 yıllık sürenin belirlenmesi, az gelişmiş ülkelerde bu sürenin 10 yıl olarak kararlaştırılması söylenebilir.
8. Miktar kısıtlamaları
Kural dışı olarak belirli durumlarda uygulanan miktar kısıtlamalarının gelişmiş ülkelerde 2 yıl, gelişmekte olan ülkelerde ise 5 yıl içinde kaldırılması öngörülmüştür.
9. Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Mekanizması (Trade Policy Review Mechanism-TPRM)
Önceki anlaşmalardan farklı olarak ilk kez bu anlaşmada Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Mekanizmasına yer verilmiştir. Adı geçen organın kurulması DTÖ sisteminin işleyişini geliştirmeye yöneliktir.
10. Ticaretle ilişkili yatırım önlemleri (Trade related investment measures-TRIMS)
Anlaşma ile imalat sanayindeki yabancı işletmelerin uymak zorunda oldukları yerel malzeme kullanma ve ihracat yapma gibi zorunlulukları da aşamalı bir şekilde kaldırılması kararlaştırılmıştır.
Tüm bunlar dışında Uruguay Görüşmeleri'nde anti-damping ve telafi edici vergi anlaşmazlıklarını daha kesin ve hızlı bir biçimde çözümleyecek hükümlere yer verilmiştir.
Yapılan uygulamalı çalışmalar, Uruguay Görüşmeleri'nden çıkan kararları tam olarak uygulamanın dünya ticaret hacmini yılda 270 milyar dolar artıracağını göstermiştir. Bu sayede dünyanın genel olarak refahını yükselteceği vurgusu yapılabilir.
Not olarak, bu gelişmelerin sanayileşmiş ülkeler açısından yararları açık olmakla birlikte, az gelişmiş ülkeler adına bazı olumsuzlukların mümkün olabileceği gözardı edilmemelidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder