Döviz Piyasasında İşlem Türleri

3 ana gruba ayrılabilir.

Anında Teslim İşlemleri

Vadeli İşlemler

Swap İşlemleri

1. Anında İşlemler
Anında İşlemler (spot transactions), alınıp satılan paraların ilke olarak anlaşmaya varıldığı anda teslimi şeklinde gerçekleştirilen işlemlerdir.

Bununla birlikte, anlaşmaya varıldığı gibi, taraflardan birinin dövizi, diğerinin de kararlaştırılan kur üzerinden bunun karşılığı olan ulusal parayı teslim etmesi durumu daha çok nakit döviz işlemlerinde görülür. (döviz büfesi - efektif)
Interbank döviz piyasasında ise hesaptan hesaba havale biçimindeki anında işlemler ödeme ve teslim tarihi normal şekilde, anlaşmaya varıldığı tarihi izleyen iki işgünü içinde gerçekleşir.
Önemli Not: Ödeme ve teslim tarihine işlemin valörü (value date) denilmektedir. Valörün iki işgünü sonrasına ait olması taraflara kolaylık sağlamak içindir. Böyle bir sürenin amacı döviz alanın ve satanın söz konusu meblayı devretmeye hazır hale getirmesidir.

Valör tarihinde dünyadaki bankalar arasındaki dolar ödemelerinin coğu CHIPS adı verilen bir sistem aracılığı ile gerçekleştirilir. CHIPS, merkezi New York'ta bulunan ve dünyada döviz işlemi yapan çoğu bankanın üye olduğu bir fon transferi sistemidir. Bu sistem sayesinde dolay fonları bir uluslarası bankadan diğerine çok hızlı, ucuz ve hatasız bir biçimde devredilmiş olur.

Aşağıdaki tabloda, Uluslararası Denkleştirme Bankası tarafından yapılan bir anketin sonuçlarına göre uluslarası piyasalardaki anında işlem, vadeli işlem ve döviz swapları ortalaması görülmektedir.

2. Vadeli İşlemler
Vadeli İşlemler ise gelecek bir tarihte belirli miktar ulusal para karşılığında belirli miktar yabancı paranın devredilmesini ifade eder. Vadeli bir sözleşme, dolaysız (outright forward) olarak veya vadeli işlem (futures) şeklinde yapılabilir. Bu konu altında basit bir anlatım amacıyla sadece dolaysız vadeli işlemler örneklenecektir. Diğerini ise ayrı bir yazı ile anlatmaya çalışacağım.

Vadeli işlemlerin gerektirdiği döviz alış veya satış sözleşmesi bugünden bir banka ile yapılır ve uygulanacak kur da şimdiden belirlenir.

Ancak, dövizin ve karşılığında ödenecek ulusal paranın teslimi gelecekte anlaşmaya varılan belirli bir tarihte gerçekleştirilir.

Vadeli kurlar valörlerine göre (value date - teslim tarihi) genellikle 30,60 ve 90 günlük olarak kote edilirler.

Şüphesiz, vadeli sözleşmelerde kullanılan kurlar, o günkü anında işlem kurlarından farklı olmaktadır. Bu kur farkı en azından ilgili ulusal paralar üzerindeki faiz oranları farkına eşittir.

Yukardaki tabloda gördüğümüz gibi 2001 Nisan ayı ortalaması olarak uluslararası piyasalardaki vadeli işlem hacmi günlük 131 milyar dolardır. Bu ortalama değerle vadeli işlemler swaplardan ve anında işlemlerden sonra üçüncü sırada gelmektedir.


3. Döviz Swapları

Döviz piyasasından gerçekleştirilen işlemlerin büyük bir bölümü swaplardır. Döviz swapı bir dövizin belirli miktarının iki farklı teslim tarihi ile aynı anda hem alınması hem satılması şeklinde gerçekleşen işlemlere denilmektedir.

Alım ve satım işlemleri aynı banka ile veya brokerla birbirine bağlı olarak yapılır. Anlaşmaya aynı karşı taraf ile tek işlem biçiminde karar verildiği için burada bir kur riski yoktur.

Bir anında döviz işlemi karşılığında bir vadeli işlem yapılması şeklinde olan döviz swaplarına 'vadeli karşılığında anında teslim swapları' (spot against forward swaps) denilmektedir.

Örnek olarak, *yabancı paralara kısa vadeli olarak yatırılan fonları kur riskine karşı korumak üzere anında piyasada önce bir döviz alış işlemi, sonrada bununla bağlantılı olarak vadeli bir döviz satış işlemi yapılması döviz swapı uygulamasının yaygın örneklerindendir.

Fakat, döviz swapları vadeli-vadeli (forward-forward) işlemi şeklinde de olabilmektedir. Bu da örneğin, *üç aylık vade ile satın alınacak bir dövizin 6 ay sonra satılması olarak ifade edilebilir. Böyle bir işlemin ardındaki amaç 3 ay sonra o yabancı parada bir faiz artışı durumu beklendiği için yüksek kâr kazanmak beklentisi olabilir. Buna istinaden 3 aylık içerisinde yabancı parayı geri ödeme süresi gelen kadar faize yatırarak yüksek bir faiz geliri elde etmeyi ümit etmektedir.

Döviz swapları tabloda görüldüğü gibi döviz piyasalarında en büyük işlem hacmini oluşturmaktadır.